Bảo hiểm xã hội là một phần quen thuộc trong các chính sách an sinh xã hội của mỗi quốc gia, có vai trò quan trọng trong đời sống của người dân.
Nếu bạn đang học tập và sinh sống tại Nhật, chắc hẳn không ai không biết đến Bảo hiểm sức khỏe（健康保険) bao gồm Bảo hiểm y tế quốc dân (国民健康保険) và bảo hiểm xã hội theo công ty (社会保険).
Theo quy định của Nhật ,về cơ bản tất cả mọi người đều bắt buộc phải tham gia một trong hai loại bảo hiểm này.
Đối tượng của bảo hiểm này bao gồm cả những người nước ngoài đang lưu trú trung - dài hạn ở Nhật như đi làm, hoặc đi học. Vận hành bảo hiểm này là Nhà nước hoặc cơ quan công. Tham gia bảo hiểm loại nào sẽ không do bạn quyết định mà sẽ do tư cách làm việc và nơi làm việc của bạn quyết định.
Dù tham gia bảo hiểm đi nữa nhưng khi bạn bị thương hay đau ốm, thì bên bảo hiểm sẽ chỉ chi trả một phần (70~90%) chi phí y tế và tiền thuốc khi đi bệnh viện, vì vậy, số tiền mà bạn phải thanh toán tại bệnh viện, cơ sở y tế là 10~30% chi phí điều trị đã tốn.
I. Bảo hiểm y tế Quốc dân 国民健康保険
Tham gia bảo hiểm này là người tự mình làm việc (người không phải là nhân viên công ty 会社員 hay nhân viên nhà nước公務 hay những người phụ thuộc 扶養者 như là vợ/ con của những đối tượng này) hoặc du học sinh người nước ngoài. Nói một cách dễ hiểu hơn, thì đây là loại bảo hiểm mà sinh viên, người kinh doanh tự do, người đi làm baito dưới số giờ quy định hoặc những người vừa nghỉ việc chưa vào chỗ làm mới,..
Thủ tục tham gia bảo hiểm được tiến hành tại ủy ban quận, thành phố, thị trấn…（市区町村), do trực tiếp các cơ quan này quản lý. Tức là nếu bạn cố tình không nộp sau nhiều lần được nhắc nhở và cảnh báo thì họ có quyền đóng băng tài khoản và tự động trừ vào tài sản hiện có của bạn.
Số tiền đóng bảo hiểm sẽ khác nhau tùy theo thu nhập tại Nhật vào năm trước. Người kiếm được nhiều tiền ở năm trước thì tiền bảo hiểm năm sau phải trả cũng sẽ tăng lên. Du học sinh mới từ nước ngoài đến Nhật sẽ trả mức tiền bảo hiểm thấp nhất vì không xác định được tiền kiếm được tại Nhật vào năm ngoái. Sau khi làm thủ tục tham gia bảo hiểm tại ủy quận/ thành phố nơi đang sống, "Giấy nộp tiền" sẽ được gửi đến. Bạn đem giấy đó đến combini để đóng.
II. Bảo hiểm xã hội dành cho người làm việc ở công ty (社会保険)
Là bảo hiểm xã hội (trong đó có bao gồm bảo hiểm sức khỏe, bảo hiểm lao động, bảo hiểm tai nạn lao động,..) mà những người đang làm việc tại một công ty hay cơ quan nào đó (bao gồm cả 正社員、契約社員、派遣社員 và cả những người đi làm baito (số giờ đi làm tối thiểu 30h/tuần) tham gia để được hưởng các quyền lợi bảo hiểm khi gặp các vấn đề về sức khỏe, lao động…
Khác với bảo hiểm y tế quốc dân, đây là loại bảo hiểm do công ty – nghiệp đoàn bảo hiểm phụ trách. Vì thế bạn không phải tự mình làm thủ tục để tham gia bảo hiểm này. Công ty sẽ thay bạn làm thủ tục. Công ty bạn tham gia vào hiệp hội/ nghiệp đoàn bảo hiểm nào, thì bạn sẽ được đăng ký bảo hiểm theo hiệp hội/ nghiệp đoàn bảo hiểm đó, và tùy vào từng công ty mà chế độ bảo hiểm cũng khác nhau đôi chút.
Khác với bảo hiểm y tế quốc dân là bạn phải tự đóng 100% số tiền bảo hiểm, thì tiền bảo hiểm loại này sẽ do công ty đóng 50% và bạn đóng 50%, nên cũng được lợi tương đối tiền.
So với Bảo hiểm quốc dân thì ưu điểm của loại hình bảo hiểm này là có chế độ nghỉ hưởng lương khi ốm đau/ tai nạn phải nhập viện, sinh đẻ và có thể đăng ký người phụ thuộc (vợ/con..).
Sau khi bạn vào công ty làm việc, bạn sẽ nhận thẻ bảo hiểm từ công ty, nếu bạn đăng ký cho vợ con bạn phụ thuộc (với yêu cầu thu nhập của vợ có hạn mức nhất định) thì vợ con bạn cũng nhận được loại thẻ bảo hiểm này.
Khi thôi việc, bạn phải trả lại thẻ bảo hiểm cho công ty. Kể từ ngày thôi việc trở đi, bạn sẽ không còn sử dụng được bảo hiểm. Nếu bạn đăng ký cho cả vợ và con bạn, thì sau khi bạn thôi việc, thẻ của vợ con bạn cũng không còn sử dụng được nữa.
Bạn có thể làm thủ tục tham gia bảo hiểm lại ở công ty mới tiếp theo hoặc nếu không làm việc một thời gian thì tự mình làm thủ tục tham gia bảo hiểm y tế quốc dân ở quận/ thành phố nơi mình đang sinh sống.
Nếu trước đây bạn là du học sinh và đóng bảo hiểm theo bảo hiểm y tế quốc dân 国民健康保険, nhưng sau đó bạn tốt nghiệp, đi làm và đóng bảo hiểm theo 社会保険 của công ty. Khi đó, bạn sẽ không có nghĩa vụ phải đóng tiếp bảo hiểm y tế quốc dân 国民健康保険 nữa. Tuy vậy, nếu bạn không làm thủ tục báo cắt trên quận thì họ sẽ mặc định là bạn vẫn tham gia, và sẽ vẫn gửi giấy tờ yêu cầu nộp tiền về như trước đó. Vì vậy, nếu đã đi làm và tham gia bảo hiểm theo công ty, hãy nhớ mang thẻ bảo hiểm mới lên quận để làm thủ tục trả lại thẻ bảo hiểm cũ và cắt bảo hiểm y tế quốc dân 国民健康保険 đi nhé.
